کتاب

نام كتاب: منتهی الآمال فی تواریخ النبی و الآل‏، نویسنده: شیخ عباس قمی‏، وفات: ۱۳۵۹ ق‏، تعداد جلد واقعی: ۳، زبان: فارسی‏، موضوع: چهارده معصوم علیهم‌السلام‏ ( ضمنا این کتاب توسط سید هاشم میلانی به عربی ترجمه شده و توسط جامعه مدرسین به چاپ رسیده است )
كتاب منتهی الآمال فی ذكر تواریخ النبی و الآل یكی از آثار مرحوم شیخ عباس قمی است كه در زمان خود از كتب ارزشمند درباره زندگی چهارده معصوم علیهم‌السلام بوده و همچنان ارزش خود را حفظ كرده است؛ زیرا مؤلف به تفصیل از زندگی آن بزرگواران سخن گفته و مطالب خود را بر اساس منابع معتبر و فراوان تدوین نموده است. منتهی الآمال از چهارده باب تشكیل شده كه هر یك به زندگی یكی از معصومین پرداخته است. هر باب هم فصل ‏هایی دارد كه به ترتیب از احوال شخصی، مختصری از مناقب و فضائل، حوادث خاص مربوط به هر امام، فرزندان و خانواده، روات و اصحاب می‌پردازد. چنانكه انتظار می‌رود زندگی پیامبر،امیر مؤمنان علیه‌السلام و بخصوص امام حسین علیه‌السلام بخش بیشتری از این كتاب را به خود اختصاص داده است.
منابع‏ منتهی الآمال: محدث قمی، در بیان مطالب غالباً منابع خود را نام برده و در چاپ اخیر كه به همت آقای باقری بیدهندی تصحیح شده، این منابع با ذكر جلد و صفحه، استخراج و در پاورقی ارائه شده است. سعی وی بر آن است كه روایت ‏های مختلف در باره یك واقعه را ذكر كند. از جمله مآخذ این كتاب می‌توان به كتب شیخ مفید بخصوص الارشاد، كتب شیخ صدوق مانند عیون الاخبار و امالی،  كتب شیخ طوسی و كتاب كافی، اعلام الوری، اثبات الوصیة،كتب ابن طاووس، الخرائج و الجرائح، مناقب ابن شهر آشوب، تذكرة الخواص، كتب تاریخ عمومی مانند تاریخ طبری و یعقوبی و مروج الذهب، كتب تاریخ محلی و رجال مانند تاریخ قم و تاریخ بغداد و دمشق و رجال نجاشی اشاره كرد. مؤلف همچنین در لابلای مطالب با عبارت «مؤلف می‌گوید» به توضیحات یا اظهار نظرهایی درباره اخبار و گزارش‏ های نقل شده هم پرداخته و بر ارزش كتاب افزوده است. با آنكه بیان مؤلف، فارسی و البته به سبك دوران مؤلف است، عبارات عربی مانند سخنان معصومین و متن دعاها و اشعار نیز فراوان نقل شده و غالباً ترجمه شده است.
جایگاه، شخصیت و زندگانی حاج شیخ عباس قمی‏: عباس (حاج شیخ ...) ابن محمد رضا بن ابو القاسم از علما و محدثان معروف عصر حاضر بود. در قم متولد شد و معلومات ابتدایی را در آن شهر فرا گرفت و در سال ۱۳۱۶ قمری به نجف رفت و از محضر درس حاج میرزا حسین نوری محدث استفاده‌ها برد. در سال ۱۳۲۰ قمری پس از وفات استاد خود به قم مراجعت كرد، آنگاه از قم به مشهد رفت و چندی در مشهد بسر برد و سرانجام به نجف رفت.
تألیفات حاج شیخ عباس قمی‏:
۱- الأنوار البهیة فی تواریخ الحجج الإلهیة، ۲- الباقیات الصالحات فی الأدعیة و الصلوات المستحبات‏، ۳- بیت الأحزان فی مصائب سیدة النسوان‏، ۴- تحفة الأحباب‏، ۵ - التحفة الطوسیة، ۶- الحكمة البالغة، در شرح صد كلمه از كلمات امیر المؤمنین علیه‌السلام، ۷- الدرة الیتیمة فی تتمات الدرة الثمینة، كه شرح نصاب الصبیان معروف و تتمه شرح فاضل یزدی است.، ۸ - الدر النظیم فی لغات القرآن العظیم‏، ۹- سفینة البحار و مدینة الحكم و الآثار، كه بمنزله فهرست و ملخص مجلدات بحار الأنوار است.، ۱۰- شرح وجیزه شیخ بهایی‏، ۱۱- علم الیقین، ملخص حق الیقین مجلسی است‏، ۱۲- غایة المرام فی مختصر دار السلام‏، ۱۳- الفصول العلیة فی المناقب المرتضویة، ۱۴- الفواید الرجبیة فیما یتعلق بالشهور العربیة، ۱۵- الفواید الرضویة فی أحوال العلماء الإمامیة، ۱۶- فیض العلام فی وقایع الشهور و عمل الأیام‏، ۱۷- فیض القدیر فیما یتعلق بحدیث الغدیر، ۱۸- قرة الباصرة فی تاریخ الحجج الطاهرة، ۱۹- كحل البصر فی سیرة سید البشر، ۲۰ - الكُنی و الألقاب‏، ۲۱- مختصر الشمایل ترمذی‏، ۲۲- مفاتیح الجنان‏، ۲۳- مقامات علیة، مختصر معراج السعادة است‏، ۲۴- معراج الآخرة، ۲۵- منتهی الآمال فی مصائب النبی و الآل‏، ۲۶- نفثة المصدور، ۲۷- نفس المهموم‏، ۲۸- نقد الرسایل‏، ۲۹- هدیة الأحباب‏، ۳۰- هدیة الزایرین‏، و غیر اینها كه اغلب بطبع رسیده ‏اند.
وفات‏ حاج شیخ عباس قمی‏: وی در ۲۳ ذی الحجة سال ۱۳۵۹ قمری درگذشت و در نجف اشرف در جوار «محدث نوری» استاد خود دفن شد.
منابع‏:
- الذریعة
- ریحانة الأدب‏
- جلد دوم قم و روحانیت، آقای عباس فیض‏
- لغت نامه دهخدا
ـ مجموعه سیره معصومین